Osada Poryte zamieszkała była już we wczesnym średniowieczu. Pozostałością tego osadnictwa jest grodzisko położone na północnym brzegu rzeczki Dąb, pomiędzy wsiami Poryte-Jabłoń, Koziki i Cieciorki-Dąb. Grodzisko zostało odkryte w 1965 roku ma kształt nieregularnego koła. Datowane jest na XII–XIII wiek. Zapewne zostało opuszczone w czasie najazdów Jaćwingów i Litwinów w drugiej połowie XIII wieku.
Nazwa wsi pochodzi od słowa „poryte” oznaczające miejsce poryte, rozkopane. Zapewne odnosiła się do prac ziemnych, jakie w przeszłości były tu prowadzone w związku z grodziskiem.
Kolejny etap osadnictwa rozpoczął się w XV wieku. Przed 1417 rokiem książę Janusz I nadał 10 włók koło Porytego, Modzeli i Czerwonego Boru nad strugą Gać Piotrowi Modzelowi z Porytego. Piotr Modzel został założycielem wsi, stał się też protoplastą rodu Poryckich herbu Prawdzic.
Na początku XVI wieku jako dziedzica tych dóbr wymienia się Jan Poryckiego syna Jakuba, był on plebanem tykocińskim w latach 1512–1527. Nie zostawił męskich potomków i wieś przeszła na własność rodziny Truszyńskich, sto lat później Poryte-Jabłoń stało się dziedzictwem Duczymińskich herbu Rogala. Z Duczymińskimi spokrewnieni byli Zbierzchowscy i to właśnie oni zostali dziedzicami w połowie XVIII wieku.
W 1771 roku właściciel wsi, Marcin Zbierzchowski sprzedał ten majątek Antoniemu Mleczce herbu Korczak, stolnikowi inflanckiemu. Rodzina ta przybyła na Podlasie w XVI wieku z okolic Chełma. Antoni Mleczko należał do elity państwa polskiego, przyjaźnił się z wieloma magnatami. Był właścicielem wsi od 1771 roku, ale formalnie te dobra kupił dopiero kilka lat później syn Antoniego, Kazimierz za 130 000 tysięcy florenów od Marcina z Zagórza Zbierzchowskiego. Po śmierci Antoniego Mleczki właścicielem tych dóbr zostali: Kazimierz i jego starszy brat Piotr Mleczko.
Piotr Heliodor Mleczko miał liczne dobra ziemskie w tym: Poryte i Zbrzeźnicę. Urodził się w 1744 roku, ale ożenił dopiero w 1792 roku z Barbarą Wielądkówną. Miał urzędy: skarbnika ziemi mielnickiej (od 1779), wojskiego oraz miecznika. Podobno po rozbiorach car proponował mu tytuł hrabiego, ale ten odmówił. Piotr Mleczko zmarł w 1812 roku i został pochowany w kościele w Puchałach.
Współwłaścicielem był jego brat Kazimierz. Kazimierz Mleczko (1742– 1809) miał urząd podkomorzego dworu królewskiego. Bracia zarządzali tymi dobrami razem aż do 1804 roku, kiedy to nastąpił podział majątku. Piotr wziął część majątku, natomiast Kazimierz Zbrzeźnicę i Poryte. Kazimierz Mleczko zmarł w 1809 roku, (jest pochowany w Kołakach). Pozostawił z żony Róży z Obór pięciu synów. Dobra Poryte odziedziczył po jego śmierci Eustachy Mleczko, najmłodszy z braci. Natomiast dobra Zbrzeźnica odziedziczył Ferdynand-Sebastian Mleczko (1777–1845).
Dobra Poryte należały do Eustachego Mleczki do 1834 roku, kiedy to sprzedał je swojemu kuzynowi (synowi stryja) Onufremu Tadeuszowi Mleczce synowi Piotra Heliodora.
Był on najstarszy synem Piotra. Onufry Mleczko to „znany w swoim czasie obywatel kraju, jeden z przodowników ówczesnego odradzającego się życia gospodarczego w Królestwie (...) To właśnie Onufry Mleczko w latach 1824–1830 jako przedsiębiorca świetnie przeprowadził kanał augustowski według planów Ignacego Prądzyńskiego. Był też udziałowcem Kolej Warszawsko-Wiedeńskiej, miał na to udzielony kredyt z Banku Polskiego i „przeprowadził energiczne roboty, co naraziło go na wielką stratę, gdy Bank wskutek niewypłacalności Łubieńskiego, wbrew umowie, zmuszony był kredyt powstrzymać” (była to głośna sprawa, gdy Henryk Łubieński prezes Banku Polskiego zdefraudował wielkie sumy pieniędzy z tego banku). Mleczko był „czynny przez całe życie, przypisując klęskę 1831 (powstanie listopadowe) niewoli włościan, jeszcze przed 1840 rokiem nadał im w swoich dobrach przywilej wolności i własności gruntów (...). Mimo prawdomówności kochany był przez wszystkich, którzy go znali.”
Poryte za jego czasów było dość dużą wsią, według danych z 1827 roku było tu 36 domów i 232 mieszkańców. Niestety źródła nie wspominają o tym czy mieszkańcy Porytego też skorzystali z dobrodziejstw podejścia do kwestii chłopskiej Onufrego Mleczki. Po jego śmierci w 1853 roku (58 rok życia) nie było następców. Jedyna córka zmarła w dzieciństwie w Neapolu, a wdowa po nim Aleksandra Pruszakówna wyszła powtórnie za mąż. Dobra Poryte odziedziczył wtedy młodszy brat Onufrego, Jan Chrzciciel Apolinary Paulin Mleczko (1800–1869). Było to znany i ceniony ziemianin powiatu łomżyńskiego. Miał urząd sędziego ziemskiego powiatu łomżyńskiego, był też prezesem miejscowej instytucji kredytującej (Towarzystwo Kredytowe Ziemskie). Jednak już w 1858 roku Jan Chrzciciel Mleczko sprzedał Poryte Stefanowi Woyczyńskiemu. Właśnie on wraz z żoną Zofią z Czarnowskich wybudował dwór w tej wsi około 1860 roku. Woyczyński był dobrym gospodarzem, o czym świadczy zapis ze Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego z 1886 roku. Czytamy w nim: Poryte-Jabłoń wieś i folwark (...) posiada gorzelnię parową, piękną owczarnię, staranne gospodarstwo folwarczne. Na folwark i wieś składało się 2 371 mórg ziemi, w tym 720 mórg lasu. W folwarku było 13 murowanych budynków i 21 drewnianych. W tym czasie notuje się tu przysiółek o nazwie Pruszki Jabłoń.
W czasie uwłaszczenia ziemi dworskiej w 1864 roku powstało tu 43 gospodarstwa rolne na 71 morgach ziemi.
Stefan Woyczyński (lub Wojczyński) został przed 1867 rokiem wdowcem. Według danych z 1867 roku miał 50 lat, był człowiekiem wykształconym, ukończył Uniwersytet w Petersburgu. Po śmierci żony został sam z ośmiorgiem dzieci (najstarszy Stanisław miał w 1867 roku 22 lata, najmłodsza Wanda 8 lat).
Na początku XX wieku ten majątek odziedziczył Tadeusz Woyczyński (młodszy syn) i ten w 1916 roku sprzedał majątek Poryte-Jabłoń Fortunatowi Zdziechowskiemu. Córka Zdziechowskiego, Grażyna wyszła za mąż dnia 17.08.1922 r. za hrabiego Aleksandra Dzieduszyckiego i wniosła mu w posagu ten majątek. Dzieduszyccy dziedziczyli tu do 1939 roku.
W 1921 roku w tej wsi było 28 domów i 7 innych budynków mieszkalnych. Mieszkało tu 219 osób, w tym 18 Żydów. W miejscowym folwarku naliczono 5 domów i 224 mieszkańców.
W okresie międzywojennym w tej miejscowości działała gorzelnia należąca do Dzieduszyckich. Hrabia Aleksander August Dzieduszycki (ur. 26.07.1901) po wojnie wyjechał do Anglii, zmarł w Londynie 19.06.1971 roku, brak jest wiadomości o jego żonie.
Zabytkiem wsi jest dwór wybudowany przez Wojczyńskiego. Dwór nawiązuje stylem do wzorcowej siedziby ziemiańskiej opracowaniem przez Henryka Marconiego. Dwór jest neorenesansowy, murowany z cegły i otynkowany. Wybudowano go na planie wydłużonego prostokąta o nieregularnej bryle złożonej z części parterowej oraz części piętrowej. W części parterowej od frontu jest trójosiowy ryzalit z mieszkalnym piętrem, nakryty osobnym dachem. Układ wnętrza jest dwutraktowy. Dachy dwuspadowe z szerokimi okapami.
Pod koniec 2012 roku wieś liczyła 526 mieszkańców (119 domów), na dzień 31 lipca 2016 r. wieś liczy 537 mieszkańców (122 domy).
Obecnie sołtysem jest Agata Szyszka..
Poryte-Jabłoń
- Przejdź do - strona Poprzednia
- Przejdź do - strona Następna
- Pobierz artykuł w formie pliku Pdf
- Drukuj treść tego artykułu
- Powrót do poprzedniej strony
- Kontakt na stronie Kontakt