Historia
Osadnictwo obejmujące teren północno-wschodniego Mazowsza (w tym współczesnej Gminy Zambrów) sięga wielu wieków wstecz. Potwierdzają to badania archeologiczne. Jednak było to osadnictwo niezwykle rozproszone pośród odwiecznych lasów. Mieszkało tu pogańskie plemię Mazowszan. W końcu X wieku ziemie te zostały włączone do państwa Piastów. Nowi władcy wybudowali kilka grodów strzegących tych okolic, były to: Ostrołęka, Wizna, Łomża, Tykocin i inne. Gród wybudowano też w pobliżu obecnej miejscowości Poryte-Jabłoń nad rzeką Jabłoń.
Pierwsze osady w tym terenie oprócz tego grodu to Bracesevyci (dziś Brajczewo) oraz Besdecce (Przeździecko). Osady te są poświadczone źródłowo już około 1239 roku. Osadnictwo było bardzo rzadkie i rozproszone pośród borów. Zanim zdołało się rozwinąć przyszły najazdy litewskie, jaćwińskie oraz ruskie. Największe zniszczenia odnotowano w latach 1258-1263, najeźdźcy zniszczyli wsie, wzięli łupy i jeńców. Niedobitki ludności przeniosły się w głąb Mazowsza, gdzie było bezpieczniej. W końcu XIII wieku ustały napady Jaćwingów podbitych przez Krzyżaków, ustały też napady litewskie, wznowiono je jednak w początkach XIV wieku.
W końcu XIV wieku powstało miasto Nowogród. Tereny wokół Nowogrodu, również okolice Zambrowa, zostały włączone do dystryktu nowogrodzkiego.
Na przełomie XIV i XV wieku rozpoczął się kolejny etap osadnictwa tych ziem. Mierniczy książęcy wymierzali w puszczy obszary po 10 włók. Książe nadawał je lub sprzedawał rycerzom pochodzącym głównie z zachodniego Mazowsza. Według ówczesnego prawa z każdego obszaru równego 10 włókom należało wystawić na wezwanie księcia jednego rycerza. Jeśli na nowe ziemie przenosiły się całe rodziny (ojciec z synami), wówczas książę nadawał odpowiednio więcej ziemi, czasem nawet 50 włók. Na tej ziemi powstało często kilka wsi, tworząc późniejsze „okolice szlacheckie” o wspólnej nazwie (Krajewo, Przeździecko, Zaręby i inne).
Osadnictwo w okolicach Zambrowa, po wschodniej części Czerwonego Boru rozpoczęło się po 1391 roku. Jej inicjatorem był książę Janusz I. To dzięki jego nadaniom powstały takie osady jak: Śledzie, Gniewoty, Zagroby-Zakrzewo. Do 1411 roku osadnicy przekroczyli rzekę Gać, poszli w kierunku puszczy Łętowo. Na rzeczkami Jabłoń, Prątnik, Zambrzyca i Łętownica rozciągała się w tym czasie jeszcze puszcza Łętowo. W tym terenie pierwszą osadą był Zambrów.
Dopiero po zwycięstwie grunwaldzkim rozpoczął się dynamiczny proces osadniczy w tej okolicy. Po śmierci Janusza I jego następcą został wnuk, Bolesław IV (1429-1454), w pierwszym okresie rządów był niepełnoletni, więc nie prowadził kolonizacji. Gdy został pełnoletni niewiele już ziemi było do rozdania. Dużo jednak było jeszcze jej w puszczy Łętowo nad Łętownicą. Książę przekazywał ziemie osiadłym już wcześniej rodom. Wtedy to powstały osady: Zagroby, Sasiny, Wądołki i inne.
Typowe nadanie dla rycerza w tamtych czasach wynosiło 10 włók, czyli około 180 ha. Proces osadniczy rozciągał się na wiele lat. Najpierw powstawało jedno gospodarstwo, pierwszego osadnika, początkowo bez chłopów, tylko rycerz i jego służba. Pierwszy osadnik budował dom i karczował las oraz zarośla, aby przygotować ziemie pod uprawę. Wykarczowanie 10 włók ziemi często zajmowało wiele dziesiątek lat. Ziemia była dziedziczona przez synów i od razu dzielona, co uniemożliwiało powstanie folwarku. Powstawała wieś szlachecka. Przy pierwszym gospodarstwie, przez podział ziemi między synów powstawały kolejne gospodarstwa, „tworząc luźną i bezładną osadę potomków pierwszego osadnika”. W XV wieku, istniały w tej okolicy wioski złożone z jednej chaty, w XVI wieku, w miarę rozrastania się wiosek, liczyły już po kilkanaście chat. Te wioski po dziś dzień często zachowały swoją bezładną strukturę osadniczą.
Każdy sukcesor otrzymywał w działach rodzinnych odpowiednią część gruntów, wskutek tego pogłębiało się rozdrobnienie gruntów. Jeden szlachcic często posiadał po kilkanaście lub nawet kilkadziesiąt niewielkich kawałków ziemi różnej wielkości. Część lasu nie karczowano zostawiając je na opał. Stąd między wsiami drobnoszlacheckimi jest dużo lasów i zagajników. Często osadnictwo było nieco oddalone od pierwotnego miejsca osadnictwa i tworzyły się grupy wsi o wspólnej nazwie, tak zwane „okolice szlacheckie”. Zachowywały one wspólne nazwy świadczące o wspólnym pochodzeniu. Nowi osadnicy pochodzący głównie z okolic Ciechanowa i Przasnysza, często przenosili nazwy osad ze swoich rodzinnych okolic. Stąd właśnie nazwy wsi na północnym Mazowszu powtarzają się (np. Chorzele).
We wsiach drobnoszlacheckich początkowo mieszkali prawie wyłącznie szlachcice. Mieli oni czasem parobków do pomocy. Status materialny wsi drobnoszlacheckich niewiele różnił się od ludności chłopskiej. W kolejnych wiekach zdarzało się, że wsie drobnoszlacheckie zostawały wykupione przez bogatszych szlachciców i stały się osadami folwarcznymi, z dworem, folwarkiem i wsią zamieszkałą przez kmieci. Część chłopów rekrutowała się również z wyzutych z ziemi i zubożałych szlachciców. Sieć osadnicza w okolicach Zambrowa powstała na przełomie XIV i XV wieku i istnieje po dziś dzień.
Dawne Mazowsze dzieliło się na trzy województwa: płockie, rawskie i mazowieckie. Ostatnie z nich składało się z dziesięciu ziem, wśród nich była też ziemia łomżyńska z dzisiejszymi okolicami Zambrowa. W skład ziemi wchodziły powiaty, istniał wtedy powiat zambrowski. Duże zniszczenia tych ziemi przyniosły wojny z połowy XVII wieku oraz III wojna północna z początków XVIII wieku. Tylko w latach 1703-1708 wojska rosyjskie, szwedzkie, saskie i polskie aż sześć razy tędy maszerowały, przynosząc ogromne straty.
Po trzecim rozbiorze Polski ziemie te znalazły się w zaborze pruskim, w składzie Prus Nowowschodnich. W tym regionie utworzono departamenty: białostocki i płocki, z podziałem na powiaty. Okolice Zambrowa zostały włączone do departamentu białostockiego i powiatu łomżyńskiego. W 1807 roku, na mocy porozumień w Tylży, część departamentu białostockiego włączono do Rosji, a reszta, w tym i powiat łomżyński znalazł się w składzie Księstwa Warszawskiego.
Księstwo Warszawskie było podzielone na departamenty i powiaty. Okolice Zambrowa znalazły się w departamencie łomżyńskim i powiecie łomżyńskim. Po upadku Napoleona i Księstwa Warszawskiego ziemie te zostały włączone do Królestwa Polskiego. Utworzono wtedy województwa zamiast departamentów. Powstało województwo augustowskie z powiatem łomżyńskim. Z tym, że wprowadzono nowy podział na obwody, powiaty łomżyński i tykociński stały się obwodem łomżyńskim. Po upadku powstania listopadowego zamieniono województwa na gubernie (rok 1837), a później w 1842 roku obwody stały się powiatami. W 1845 roku dokonano zmniejszenia liczby guberni, ale gubernia augustowska nie zmieniła kształtu. W ten sposób okolice Zambrowa należały do powiatu łomżyńskiego i guberni augustowskiej.
Jeszcze w 1809 roku wprowadzano samorząd gminno-wioskowy pod nadzorem właścicieli wsi. Kolejny etap to czas ustanowienia gmin terytorialnych pod nadzorem urzędników carskich (1864-1915). To właśnie wtedy powstała gmina Zambrów kształtem terytorialnym przypominającym współczesną gminę.
W 1918 roku utworzono samorządowe gminy z radami gminnymi, a następnie przeprowadzono reformę samorządu gminnego (1933). W czasie I i II wojny światowej gminy ściśle wykonywały polecenia władz okupacyjnych. Po II wojnie światowej stopniowo ograniczano samorząd, aż do jego zniesienia w 1950 roku. W czasach PRL przeprowadzono nieudaną reformę podziału kraju na gromady (1954-1972). Dopiero od 1973 roku zaczęto naprawiać błędy i ustanowiono większe gminy w obecnym kształcie terytorialnym. Właśnie wtedy powstała współczesna gmina Zambrów jednak z czasem została połączona z miastem Zambrowem. Od 1990 roku gminy funkcjonują według nowych norm prawnych ustalonych w ustawie z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym (obecna nazwa - o samorządzie gminnym). Współczesna wiejska Gmina Zambrów rozpoczęła działalność w 1991 roku po oddzieleniu się od Miasta Zambrowa. Zyskując pełną podmiotowość Gmina Zambrów pod własnym szyldem prowadzi działalność dla dobra swoich mieszkańców.